Osoba poszkodowana, która ucierpiała w wyniku wypadku ma prawo do dochodzenia roszczeń. Z tego tytuły ma możliwość objęcia funkcji roli oskarżyciela posiłkowego. Pełnienie takiej roli w postępowaniu karnym może przynieść poszkodowanemu wiele korzyści. Warto jednak pamiętać, że pokrzywdzony oprócz praw, ma również obowiązki, których musi dopełnić.
Kim jest pokrzywdzony?
Pokrzywdzonym – w rozumieniu przepisów postępowania karnego – jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Z reguły w postępowaniu karnym osoba poszkodowana występuje w swoim imieniu, jednak w sytuacji, gdy pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony, reprezentowany jest przez przedstawiciela ustawowego lub osobę, która się nim opiekuje. Dodatkowo, jeśli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, reprezentować może go jego opiekun. Możemy mieć również do czynienia z sytuacją, w której pokrzywdzony zmarł. Wówczas prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać najbliższe osoby, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia – prokurator działający z urzędu.
Prawa pokrzywdzonego w postępowaniu karnym
Pokrzywdzony ma możliwość objęcia roli w charakterze oskarżyciela posiłkowego, jednak wymaga to pewnych działań z jego strony. Na etapie postępowania sądowego, czyli w sytuacji kiedy prokurator skierował do sądu akt oskarżenia, pokrzywdzony musi złożyć do sądu oświadczenie o zamiarze działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Wówczas otrzyma prawo do czynnego udziału w procesie jako strona w postępowaniu karnym. Oświadczenie to musi zostać złożone najpóźniej do czasu rozpoczęcia sprawy sądowej. Po tym terminie, wniosek o czynny udział poszkodowanego w postępowaniu karnym zostanie odrzucony.
Pokrzywdzony w toku postępowania przygotowawczego ma prawo:
- ustanowić pełnomocnika z wyboru jak również z urzędu;
- składać wnioski dowodowe;
- zastrzec dane dotyczące swojego miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości sądu lub prokuratora w przypadku obawy o bezpieczeństwo swoje i bliskich;
- uzyskania odpisu postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych albo instytucji naukowej lub specjalistycznej;
- za zgodą prowadzącego postępowanie, może przeglądać akta i sporządzać z nich odpisy, a także złożyć zażalenie na odmowę udostępnienia;
- wniesienia zażalenia na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia, naruszające jego prawa;
- może wnieść do sądu akt oskarżenia o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego w razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego.
Korzyści wynikające z objęcia funkcji oskarżyciela posiłkowego
Pokrzywdzony, który posiada status oskarżyciela posiłkowego zyskuje wiele korzyści. Objęcie tej roli umożliwia składnie wniosków dowodowych, zadawanie pytań przesłuchiwanym, a także odwołanie się od wyroku. Poszkodowany ma również prawo do złożenia wniosku o odwołania sędziego lub prokuratora w przypadku uzasadnionych wątpliwości co do bezstronności tych osób. Dodatkowo osoba pokrzywdzona może wziąć udział w posiedzeniach sądu przed rozprawą w kwestii warunkowego umorzenia postępowania, skazania oskarżonego bez rozprawy oraz umorzenia postępowania z powodu niepoczytalności oskarżonego i zastosowania środków zabezpieczających. Objęcie roli oskarżyciela umożliwia złożenie wniosku o orzeczenie zadośćuczynienia lub naprawienia szkody przez sprawcę, a także wniesienie kasacji do Sądu Najwyższego i złożenie wniosku o wznowienie postępowania. Co istotne poszkodowany występujący w roli oskarżyciela posiłkowego może złożyć wniosek o informowaniu go o opuszczeniu zakładu karnego przez skazanego, a także o wydaniu decyzji o udzieleniu skazanemu przepustki lub czasowego zezwolenia .
Najważniejsze obowiązki pokrzywdzonego w toku postępowania karnego
Tak jak wspomnieliśmy wcześniej, na pokrzywdzonym poza uprawieniami spoczywają również obowiązki. Pokrzywdzony musi stawić się na każde wezwanie organu prowadzącego postępowanie. W przeciwnym razie może zostać nałożona na niego kara pieniężna w wysokości do 10.000 złotych, a także może zostać wydane zarządzenie o jego zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu. Dodatkowo musi poddać się oględzinom i badaniom, jeżeli karalność czynu zależy od stanu jego zdrowia. Poszkodowany ma również obowiązek wskazać adres dla doręczeń w kraju, kiedy przebywa za granicą, jak również wskazać nowy adres w przypadku jego zmiany. Jeśli poszkodowany zaniecha tych działań, warto zaznaczyć, że pismo wysłane na ostatnio znany adres zostanie uznane za skutecznie doręczone, a czynność lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecność pokrzywdzonego. Niewskazanie adresu może również uniemożliwić złożenie wniosku, zażalenia lub apelacji z powodu upływu terminów.