Komu przysługuje zadośćuczynienie po śmierci bliskiej osoby?
Śmierć poszkodowanego wskutek zdarzenia, za które podnosi odpowiedzialność inna osoba lub podmiot (np. ubezpieczyciel) daje możliwość dochodzenia roszczeń przez rodzinę i najbliższych. Dotyczy to nie tylko krewnych w rozumieniu przepisów kodeksu rodzinnego, ale również innych bliskich osoby, która poniosła śmierć w wyniku wypadku. Obok roszczenia o zadośćuczynienie, które ma na celu naprawienie krzywdy, osoba uprawniona może żądać odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej. Inaczej mówiąc – rościć prawa do stosownego odszkodowania.
Stosowne odszkodowanie znajduje umocowanie w art. 446 § 3 kodeksu cywilnego i jak wspomniano przysługuje najbliższym członkom rodziny poszkodowanego, który w wyniku wypadku odniósł śmierć. Do kręgu najbliższych członków rodziny zmarłego należą przede wszystkim małżonek, dzieci oraz rodzice, niemniej orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego traktują ten krąg nieco szerzej. Uwzględniają również osoby niespokrewnione (jak np. narzeczonych lub konkubentów).
Stosowne odszkodowanie – co oznacza?
Zadaniem tego odszkodowania jest naprawienie szkody poprzez zrekompensowanie faktycznego i znacznego pogorszenia sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny zmarłego. Nie chodzi w tym przypadku o sytuację, w której uprawniony uzyskałby dodatkowe świadczenie, prowadząc do tzw. wzbogacenia. Zakres tego odszkodowania musi mieć związek ze znacznym pogorszeniem się sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny zmarłego, w porównaniu z sytuacją przed zdarzeniem.
Doświadczenie życiowe pokazuje, że śmierć członka rodziny powoduje, że jego bliscy nie mogą liczyć na pomoc i wsparcie, które dotychczas otrzymywali. Dotyczy to w szczególności osób w podeszłym wieku oraz chorych lub niepełnosprawnych. Celem omawianego odszkodowania jest zatem naprawienie szkód dających się określić materialnie.
W orzecznictwie można zetknąć się ze sformułowaniem, że znaczne pogorszenie sytuacji życiowej polega na utracie możliwości uzyskania pomocy przy prowadzeniu gospodarstwa domowego czy wychowaniu dzieci itp. W por. wyr. SN z 16.12.1986 r., IV CR 442/86, OSNCP 1988, Nr 4, poz. 49, Sąd Najwyższy uznał spowodowanie śmierci rodziców i tym samym pozbawienie możliwości wychowania potomków za istotne pogorszenie sytuacji życiowej dzieci.
Pogorszenie sytuacji życiowej, o którym mowa to nie tylko pogorszenie obecnej sytuacji materialnej, ale też możliwe przyszłe szkody majątkowe. Z uwagi na fakt, że ustawa nie przewiduje i nie precyzuje katalogu sytuacji i kryteriów pozwalających obliczyć jak zmieniła się sytuacja życiowa uprawnionego, pozostawia to zadanie stronom oraz sądowi orzekającemu w danej sprawie.
Sugeruje jedynie, że odszkodowanie to powinno być „stosowne”. Zarazem wedle litery prawa, w przypadku stwierdzenia znacznego pogorszenia sytuacji życiowej poszkodowanego, odszkodowanie powinno odpowiadać pełnej wysokości poniesionej szkody.
Sprawdź jak możemy Ci pomóc
Czym jest normalny związek w kontekście śmierci bliskiego?
Istotne jest również to, że warunkiem przyznania odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej jest istnienie normalnego związku między śmiercią bliskiego, a pogorszeniem się sytuacji życiowej osoby występującej z roszczeniem. Przykładowo, rodzic wstrząśnięty śmiercią dziecka nie był w stanie wykonywać dotychczasowej pracy zawodowej i był zmuszony do zmiany na inną, mniej korzystną. Taka przyczyna nie jest normalną konsekwencją śmierci dziecka i nie podlega kompensacji (tak trafnie SN w wyr. z 4.11.1980 r., IV CR 412/80, Legalis).
Powyższe wskazuje, że w obliczu wysokiej swobody w ocenie sądu, niezbędne jest dobre, fachowe i merytoryczne przygotowanie przed skierowaniem sprawy. Już przed rozpoczęciem postepowania, należy uwzględnić stopień relacji zmarłego z osobą uprawnioną do świadczenia. Dodatkowo należy ustalić stopień pogorszenia się sytuacji życiowej, niezbędne jest dobre fachowe i merytoryczne przygotowanie przed skierowaniem sprawy do sądu.